“In de zoektocht naar een mooie vogelnaam heb ik met dank aan mijn vogelende schoonvader een groot aantal nieuwe vogelnamen mogen leren. Voor deze skiff, bedoeld voor de meer gewichtige roeiers onder ons was ik daarom ook op zoek naar een grotere vogel en dan vooral eentje die we hier nog wel eens zien is… purperreiger was zo’n naam die langskwam, maar ik heb een hekel reigers dus dan houdt het snel op… zwanen en ganzen zijn ook groot maar vind ik passender voor C-boten. Toch zit de gans dicht bij de vogelnaam die ik gekozen heb, een van de (vele) bijnamen is namelijk bassaangans of schotse gans maar is meest bekend als jan-van-gent.

Ik ga nu vertellen hoe deze vogel aan zijn naam gekomen is.
De volksnamen Bas(s)aangans, Schotse Gans en Rotspelikaan voeren ons terug naar de tijd van de walvisvaarders, die voor de kust van Schotland duizenden van deze vogels op en om de Bassrots, een belangrijk broedgebied, konden gadeslaan. Bij deze naamgeving lijkt ook, misschien als woordspeling, het woord bazaan of bezaan, dat is het z.g. gaffelzeil op een driemaster, een rol te hebben gespeeld.
De Engelse naam Gannet en de Nederlandse naam Gent zijn oerverwant. Een gent of ganzerik is ook een benaming voor een mannetjesgans. In het Engels is dit gander. Niet duidelijk is waarom ‘Jan van’ ervoor is gevoegd. Het zou ook een verbastering van ‘bassan’ kunnen zijn. Sommigen menen dat er klanken van de Keltische naam ‘Ian ban an sgadan’ in de vogelnaam zitten, een woordgroep die ‘witte haringvogel’ betekent.
Een andere veronderstelling is dat de Jan van Gent is genoemd naar ‘gentleman’ wegens zijn deftige voorkomen. Het is niet zozeer de onhandige manier van lopen als wel het feit dat de vogels zich vroeger gemakkelijk lieten pakken nadat ze op de railing van een schip waren gaan zitten, dat de naam Gek (Fr) is ontstaan. Ook uit de vermelde Duitse en Franse naam (‘lummel’, ‘dwaas’) en de Vlaamse naam Zeezot blijkt dat men de Janvan-
gent een komische vogel vond. Sommigen leggen ook verband met svalan en swallow, woorden waarbij de zwaluwstaart of -vleugels een kenmerk vormen. De wetenschappelijke naam zou dan als ‘vogel met gekruiste vleugels van de Bassrots’ kunnen worden omschreven. Hier dankte de vogel ook zijn oude wetenschappelijke naam aan dat Sula bevat. Sula is van Oudnoorse oorsprong en heeft vermoedelijk betrekking op de gekruiste vleugeltoppen
wanneer de vogel zit of loopt. Aangezien mijn voornaam ook een Scandinavische oorsprong heeft was voor mij de cirkel rond.

Ik doop deze skiff daarom Sula Bassana.”

Niels

Foto vogel: Wolfgang Vogt via Pixabay.com. Foto roeiboot: Bastiaan Boekling. Tekst: door de doper N.B.

—————————–

De jan-van-gent

Algemeen
Prachtige zeevogel met in verhouding heel veel vleugel waardoor hij elegant zweeft op de wind en af en toe als een torpedo de zee in duikt op jacht naar vis. Je zou het kunnen zien als het kleine broertje/zusje van de albatros, al is het familie van de pelikaan (huh?). Wetenschappelijke naam komt van Bass Rock, een rotseiland voor de kust bij Edinburgh waar ze broeden. Ca 90 cm lang met een spanwijdte van ca 170 cm.

Herkenning

De jan-van-gent is makkelijk te herkennen; een grote sierlijke zeevogel met lange slanke vleugels die in een zwarte punt uitlopen. Oranjige kop, zwart masker met blauwe kraaloogen en een forse grijze bek. Altijd op zee te vinden.

Geluid
De jan-van-gent is op zee stil, maar in broedkolonies kunnen ze behoorlijk luidruchtig zijn. Beetje als de aalscholver roept hij “krauw-krauw-krauw”. Luister maar eens via vogelbescherming.nl.

Broeden
Broedt in april/mei dicht op elkaar in kolonies op rotseilanden. Er wordt 1 ei per keer uitgebroed en na 90 dagen vliegt het jong uit.

Leefgebied
Leeft op zee en klifkusten, wijdverspreid over de wereld.

Trekvogel?
Alleen de jongen zakken af naar het zuiden. De rest volgt scholen vis in de buurt. In het najaar zijn ze bij harde aanlandige wind ook aan onze kusten te bewonderen. Bijvoorbeeld bij harde westelijke wind naar de pier van IJmuiden.

Voedsel
Allerlei vissen tot zo’n 30 cm lengte. Duiken op hoge snelheid scholen vis in, tot wel 25 meter diep!

Bijnaam?
De jan-van-gent wordt in het Duits ook wel Witte ZeeRaaf genoemd. De Engelsen zeggen Spectacled Goose oftewel Gebrilde Gans, maar de Engelsen hebben zelf een brilletje nodig want hij lijkt totaal niet op een Gans…In Spanje & Portugal heet ie Alcatraz wat een woord is voor spectaculaire duikvlucht. Het Franse Fou de Bassan is een gekke verwijzing naar Bass Rock (-; In het verlengde daarvan ligt het Vlaamse ZeeZot door z’n licht-komische uiterlijk.

Tekst jan-van-gent: Fred Heil